Beschermde stads- en dorpsgezichten
Een beschermd stads- of dorpsgezicht is een gebied in een stad of dorp met een bijzonder cultuurhistorisch karakter. De bescherming is bedoeld om de cultuurhistorische identiteit van een gebied te behouden en in te zetten bij ontwikkelingen. Op dit moment zijn er in Nederland 472 van deze beschermde gebieden, waarvan een 50-tal in de provincie Limburg.
Historisch karakter
De beschermde stads- en dorpsgezichten zijn gebouwd of aangelegd voor de Tweede Wereldoorlog. De bescherming is bedoeld om ontwikkelingen van de stad of het dorp mede te laten plaatsvinden op basis van de historische kenmerken, zodat de ruimtelijke karakteristiek wordt voortgezet. Het gaat hierbij om de historische structuur en de samenhang van het gebied, en om het samenspel tussen bebouwing en open(bare) ruimtes. Dit moet een plek krijgen in planvorming en beleid.
Bestemmingsplan
De bescherming van een stads- en dorpsgezicht krijgt een plek in het bestemmingsplan van een gemeente. De directe omgeving van beschermde gezichten kan ook onderdeel zijn van het bijzondere karakter van het gebied, denk aan zichtlijnen of de beleving van een historisch stadssilhouet. Dit moet ook betrokken worden bij het opstellen van bestemmingsplannen. Sinds 2012 moeten gemeenten namelijk niet alleen voor beschermde stads- en dorpsgezichten, maar voor alle bestemmingsplannen rekening houden met de aanwezige cultuurhistorische waarden.
Wat doet de RCE?
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed kan namens de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap beschermde stads- en dorpsgezichten aanwijzen. In de beleidsbrief Modernisering Monumentenzorg uit 2009 is besloten om dit niet meer te doen. Voor waardevolle gebieden van na de Tweede Werelderfgoed, de wederopbouwperiode, is namelijk ingezet op bestuurlijke afspraken met gemeenten. Bij het vaststellen van een bestemmingsplan voor een beschermd stads- of dorpsgezicht heeft de RCE geen rol. Dit is een bevoegheid van de gemeenteraad en provincies controleren of dat goed gebeurt. Gemeenten kunnen de RCE bij planvorming wel om advies vragen, als het gaat om een verandering die van wezenlijke invloed is op het karakter van een beschermd stads- of dorpsgezicht.
Regelgeving
De aanwijzing van beschermde stads- en dorpsgezichten gebeurt op dit moment op grond van de Erfgoedwet. Maar deze gaat over naar de Omgevingswet, die naar verwachting in 2021 in werking treedt. Meer informatie vindt u in de brochure Q&A's over de Erfgoedwet.
Kaart van beschermde stads- en dorpsgezichten in Limburg
Op deze kaart zijn alle rijksbeschermde stads- en dorpsgezichten aangegeven. Een beschermd gezicht is een landelijke erkenning van de cultuurhistorische waarde van een gebied.
In de Erfgoedwet worden beschermde gezichten beschreven als: ‘Groepen van onroerende zaken die van algemeen belang zijn wegens hun schoonheid, hun onderlinge ruimtelijke of structurele samenhang dan wel hun wetenschappelijke of cultuurhistorische waarde en in welke groepen zich één of meer monumenten bevinden.’ Nederland kent meer dan vierhonderd rijksbeschermde stads- en dorpsgezichten, het merendeel daarvan bestaat uit bebouwd gebied zoals oude stads- en dorpskernen en latere uitbreidingswijken, maar er zijn ook gezichten waar (onbebouwd) landelijk gebied deel van uitmaakt. Sinds 2012 worden er geen nieuwe beschermde gezichten aangewezen. Alle beschermde gezichten in Nederland zijn terug te vinden op de Kaart van beschermde stads- en dorpsgezichten.
Wat levert het op
Doel van de status is om de karakteristieke, ruimtelijke kwaliteit van een plek ook in de toekomst te handhaven. Dit wil niet zeggen dat het gebied in de tijd wordt bevroren; nieuwe ontwikkelingen blijven mogelijk. Bij ruimtelijke ingrepen moet wel zorgvuldig worden gekeken naar de bestaande kwaliteit en worden nieuwe ontwikkelingen daarop afgestemd. Stads- en dorpsgezichten worden beschermd via een speciaal 'beschermend bestemmingsplan' waarin de historisch-ruimtelijke kwaliteiten worden beschreven. Ook is er een omgevingsvergunning nodig om binnen een beschermd gezicht te (ver)bouwen of te slopen. De gebieden zijn vaak gewild om in te wonen en hebben een toeristische aantrekkingskracht.
Gebruik van de kaart
Dit overzicht is voor beleidsmedewerkers bij overheden, erfgoedprofessionals, bewoners, recreanten en andere geïnteresseerden. Deze kaart is ook als view- en een downloadservice (WMS en WFS) beschikbaar. Informatie hierover is te vinden in het Nationaal Georegister. De kaart is ook te bekijken als HTML-versie.
In Limburg gaat het om:
Gemeente | Gezicht | Start procedure | Aanwijzing |
---|---|---|---|
Beekdaelen | Amstenrade | 1984 | 1997 |
Amstenrade (uitbreiding) | 1966 | 1970 | |
Terstraten | 1966 | 1969 | |
Beesel | Ronkenstein | 1983 | 1997 |
Brunssum | Mijnkoloniën | 2005 | 2009 |
Eijsden-Margraten | Eijsden | 1969 | 1971 |
Gasthuis | 1966 | 1970 | |
Bruisterbosch | 1987 | 1993 | |
Moerslag | 1987 | 1993 | |
Noorbeek en De Wesch |
1987 | 1993 | |
St. Geertruid | 1987 | 1993 | |
Gulpen-Wittem | Helle | 1967 | 1968 |
Plaat-Diependal | 1967 | 1968 | |
Höfke-Schweiberg | 1967 | 1969 | |
Terziet en Kuttingen | 1987 | 1993 | |
Heerlen | Beersdal | 2004 | 2008 |
Eikenderveld | 2004 | 2008 | |
Molenberg | 2004 | 2008 | |
Tempsplein e.o. | 2004 | 2008 | |
Maria Christinawijk | 2005 | 2008 | |
Horst a/d Maas | Griendtsveen | 1989 | 1996 |
Landgraaf | Rimburg | 1987 | 1993 |
Lauradorp | 2003 | 2008 | |
Leenhof-Schaesberg | 2004 | 2008 | |
Maasgouw | Stevensweert | 1987 | 1993 |
Wessem | 1987 | 1993 | |
Thorn | 1971 | 1973 | |
Maastricht | Maastricht | 1975 | 1982 |
Maastricht (uitbreiding) | 1989 | 1996 | |
Roermond | Roermond | 1982 | 1986 |
Asselt | 2006 | 2014 | |
Sittard-Geleen | Sittard | 1969 | 1972 |
Stein | Urmond | 1968 | 1970 |
Elsloo | 1969 | 1971 | |
Vaals | Camerig-Cottessen | 1967 | 1969 |
Lemiers | 1967 | 1969 | |
Mamelis | 1967 | 1969 | |
Raren | 1967 | 1969 | |
Vaals | 1967 | 1969 | |
Vaals (uitbreiding) | 1987 | 1993 | |
Valkenburg a/d Geul | Oud-Valkenburg | 1966 | 1970 |
St. Gerlach | 1966 | 1970 | |
Valkenburg | 1966 | 1970 | |
Venlo | Ronkenstein | 1983 | 1997 |
Steyl | 2004 | 2008 | |
Voerendaal | Winthagen | 1967 | 1969 |
Een pand in een beschermd gezicht
Als u een pand bezit of huurt in een beschermd stads-of dorpsgezicht, kunt u te maken krijgen met specifieke regels. Per gezicht kunnen deze regels verschillen.
Geen subsidieregelingen
Er zijn op rijksniveau geen subsidieregelingen voor beschermde stads- en dorpsgezichten, maar soms wel op provinciaal en gemeentelijk niveau. Bijvoorbeeld de Cultuurfondshypotheek; een hypotheek met lage rente om de kosten voor restauratie of onderhoud (deels) te financieren. Informeer bij uw provincie of gemeente naar de regelingen voor stads- en dorpsgezichten.
Vergunning
Voor sommige bouwactiviteiten zal een vergunning nodig zijn. Meer informatie hierover vindt u op de pagina Omgevingsvergunning. Voor specifieke informatie en het aanvragen van een vergunning kunt u bij uw gemeente terecht. Uw gemeente kan bijvoorbeeld ook aangeven of specifieke welstandeisen van kracht zijn voor uw pand omdat het in een beschermd gezicht ligt.
Slopen of verbouwen van een pand
Als u eigenaar bent van een pand in een beschermd gezicht en wilt slopen, heeft u altijd een omgevingsvergunning nodig voor het slopen van dit pand. Ook voor bouwen is in veel gevallen een vergunning vereist. Bepaalde ingrepen of bouwwerken zijn echter vergunningvrij, ook in een beschermd stads- of dorpsgezicht. Zo hoeft u voor bepaalde (kleinere) bouwwerken die niet zichtbaar zijn vanuit de openbare ruimte geen omgevingsvergunning aan te vragen. Hetzelfde geldt voor inpandige veranderingen of gewoon onderhoud, zoals schilderwerk. Voor meer informatie meer in het onderwerp omgevingsvergunning of ga naar het omgevingsloket van uw gemeente.
Huurprijs
De eigenaar/verhuurder van een woning binnen een beschermd gezicht kan een toeslag van 15% op de maximale huurprijs in rekening brengen. Dit op voorwaarde dat de eigenaar aantoonbaar heeft geïnvesteerd in de instandhouding van de monumentale waarden. Het pand moet bovendien voor 1945 gebouwd zijn. Op de website van de Huurcommissie kunt u een huurprijscheck uitvoeren.
Laatst bewerkt op 02-09-2019