Beschermde stads- en dorpsgezichten

Een beschermd stads- of dorpsgezicht is een gebied in een stad of dorp met een bijzonder cultuurhistorisch karakter. De bescherming is bedoeld om de cultuurhistorische identiteit van een gebied te behouden en in te zetten bij ontwikkelingen. Op dit moment zijn er in Nederland 472 van deze beschermde gebieden, waarvan een 50-tal in de provincie Limburg.

Historisch karakter

De beschermde stads- en dorpsgezichten zijn gebouwd of aangelegd voor de Tweede Wereldoorlog. De bescherming is bedoeld om ontwikkelingen van de stad of het dorp mede te laten plaatsvinden op basis van de historische kenmerken, zodat de ruimtelijke karakteristiek wordt voortgezet. Het gaat hierbij om de historische structuur en de samenhang van het gebied, en om het samenspel tussen bebouwing en open(bare) ruimtes. Dit moet een plek krijgen in planvorming en beleid.

Bestemmingsplan

De bescherming van een stads- en dorpsgezicht krijgt een plek in het bestemmingsplan van een gemeente. De directe omgeving van beschermde gezichten kan ook onderdeel zijn van het bijzondere karakter van het gebied, denk aan zichtlijnen of de beleving van een historisch stadssilhouet. Dit moet ook betrokken worden bij het opstellen van bestemmingsplannen. Sinds 2012 moeten gemeenten namelijk niet alleen voor beschermde stads- en dorpsgezichten, maar voor alle bestemmingsplannen rekening houden met de aanwezige cultuurhistorische waarden.

Wat doet de RCE?

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed kan namens de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap beschermde stads- en dorpsgezichten aanwijzen. In de beleidsbrief Modernisering Monumentenzorg uit 2009 is besloten om dit niet meer te doen. Voor waardevolle gebieden van na de Tweede Werelderfgoed, de wederopbouwperiode, is namelijk ingezet op bestuurlijke afspraken met gemeenten. Bij het vaststellen van een bestemmingsplan voor een beschermd stads- of dorpsgezicht heeft de RCE geen rol. Dit is een bevoegheid van de gemeenteraad en provincies controleren of dat goed gebeurt. Gemeenten kunnen de RCE bij planvorming wel om advies vragen, als het gaat om een verandering die van wezenlijke invloed is op het karakter van een beschermd stads- of dorpsgezicht. 

Regelgeving

De aanwijzing van beschermde stads- en dorpsgezichten gebeurt op dit moment op grond van de Erfgoedwet. Maar deze gaat over naar de Omgevingswet, die naar verwachting in 2021 in werking treedt. Meer informatie vindt u in de brochure Q&A's over de Erfgoedwet.

Kaart van beschermde stads- en dorpsgezichten in Limburg

Op deze kaart zijn alle rijksbeschermde stads- en dorpsgezichten aangegeven. Een beschermd gezicht is een landelijke erkenning van de cultuurhistorische waarde van een gebied.

In de Erfgoedwet worden beschermde gezichten beschreven als: ‘Groepen van onroerende zaken die van algemeen belang zijn wegens hun schoonheid, hun onderlinge ruimtelijke of structurele samenhang dan wel hun wetenschappelijke of cultuurhistorische waarde en in welke groepen zich één of meer monumenten bevinden.’ Nederland kent meer dan vierhonderd rijksbeschermde stads- en dorpsgezichten, het merendeel daarvan bestaat uit bebouwd gebied zoals oude stads- en dorpskernen en latere uitbreidingswijken, maar er zijn ook gezichten waar (onbebouwd) landelijk gebied deel van uitmaakt. Sinds 2012 worden er geen nieuwe beschermde gezichten aangewezen. Alle beschermde gezichten in Nederland zijn terug te vinden op de Kaart van beschermde stads- en dorpsgezichten.

Wat levert het op

Doel van de status is om de karakteristieke, ruimtelijke kwaliteit van een plek ook in de toekomst te handhaven. Dit wil niet zeggen dat het gebied in de tijd wordt bevroren; nieuwe ontwikkelingen blijven mogelijk. Bij ruimtelijke ingrepen moet wel zorgvuldig worden gekeken naar de bestaande kwaliteit en worden nieuwe ontwikkelingen daarop afgestemd. Stads- en dorpsgezichten worden beschermd via een speciaal 'beschermend bestemmingsplan' waarin de historisch-ruimtelijke kwaliteiten worden beschreven. Ook is er een omgevingsvergunning nodig om binnen een beschermd gezicht te (ver)bouwen of te slopen. De gebieden zijn vaak gewild om in te wonen en hebben een toeristische aantrekkingskracht. 

Gebruik van de kaart

Dit overzicht is voor beleidsmedewerkers bij overheden, erfgoedprofessionals, bewoners, recreanten en andere geïnteresseerden. Deze kaart is ook als view- en een downloadservice (WMS en WFS) beschikbaar. Informatie hierover is te vinden in het Nationaal Georegister. De kaart is ook te bekijken als HTML-versie.

In Limburg gaat het om:

Gemeente Gezicht Start procedure Aanwijzing
Beekdaelen Amstenrade 1984 1997
  Amstenrade (uitbreiding) 1966 1970
  Terstraten 1966 1969
Beesel Ronkenstein 1983 1997
Brunssum Mijnkoloniën 2005 2009
Eijsden-Margraten Eijsden 1969 1971
  Gasthuis 1966 1970
  Bruisterbosch 1987 1993
  Moerslag 1987 1993
  Noorbeek en
De Wesch
1987 1993
  St. Geertruid 1987 1993
Gulpen-Wittem Helle 1967 1968
  Plaat-Diependal 1967 1968
  Höfke-Schweiberg 1967 1969
  Terziet en Kuttingen 1987 1993
Heerlen Beersdal 2004 2008
  Eikenderveld 2004 2008
  Molenberg 2004 2008
  Tempsplein e.o. 2004 2008
  Maria Christinawijk 2005 2008
Horst a/d Maas Griendtsveen 1989 1996
Landgraaf Rimburg 1987 1993
  Lauradorp 2003 2008
  Leenhof-Schaesberg 2004 2008
Maasgouw Stevensweert 1987 1993
  Wessem 1987 1993
  Thorn 1971 1973
Maastricht Maastricht 1975 1982
  Maastricht (uitbreiding) 1989 1996
Roermond Roermond 1982 1986
  Asselt 2006 2014
Sittard-Geleen Sittard 1969 1972
Stein Urmond 1968 1970
  Elsloo 1969 1971
Vaals Camerig-Cottessen 1967 1969
  Lemiers 1967 1969
  Mamelis 1967 1969
  Raren 1967 1969
  Vaals 1967 1969
  Vaals (uitbreiding) 1987 1993
Valkenburg a/d Geul Oud-Valkenburg 1966 1970
  St. Gerlach 1966 1970
  Valkenburg 1966 1970
Venlo Ronkenstein 1983 1997
  Steyl 2004 2008
Voerendaal Winthagen 1967 1969

Een pand in een beschermd gezicht

Als u een pand bezit of huurt in een beschermd stads-of dorpsgezicht, kunt u te maken krijgen met specifieke regels. Per gezicht kunnen deze regels verschillen.

Geen subsidieregelingen

Er zijn op rijksniveau geen subsidieregelingen voor beschermde stads- en dorpsgezichten, maar soms wel op provinciaal en gemeentelijk niveau. Bijvoorbeeld de Cultuurfondshypotheek; een hypotheek met lage rente om de kosten voor restauratie of onderhoud (deels) te financieren. Informeer bij uw provincie of gemeente naar de regelingen voor stads- en dorpsgezichten.

Vergunning

Voor sommige bouwactiviteiten zal een vergunning nodig zijn. Meer informatie hierover vindt u op de pagina Omgevingsvergunning. Voor specifieke informatie en het aanvragen van een vergunning kunt u bij uw gemeente terecht. Uw gemeente kan bijvoorbeeld ook aangeven of specifieke welstandeisen van kracht zijn voor uw pand omdat het in een beschermd gezicht ligt.

Slopen of verbouwen van een pand

Als u eigenaar bent van een pand in een beschermd gezicht en wilt slopen, heeft u altijd een omgevingsvergunning nodig voor het slopen van dit pand. Ook voor bouwen is in veel gevallen een vergunning vereist. Bepaalde ingrepen of bouwwerken zijn echter vergunningvrij, ook in een beschermd stads- of dorpsgezicht. Zo hoeft u voor bepaalde (kleinere) bouwwerken die niet zichtbaar zijn vanuit de openbare ruimte geen omgevingsvergunning aan te vragen. Hetzelfde geldt voor inpandige veranderingen of gewoon onderhoud, zoals schilderwerk. Voor meer informatie meer in het onderwerp omgevingsvergunning of ga naar het omgevingsloket van uw gemeente.

Huurprijs

De eigenaar/verhuurder van een woning binnen een beschermd gezicht kan een toeslag van 15% op de maximale huurprijs in rekening brengen. Dit op voorwaarde dat de eigenaar aantoonbaar heeft geïnvesteerd in de instandhouding van de monumentale waarden. Het pand moet bovendien voor 1945 gebouwd zijn. Op de website van de Huurcommissie kunt u een huurprijscheck uitvoeren.



Laatst bewerkt op 02-09-2019